Günümüzde profesyonel futbol kulüplerinin finansal başarısızlıkları, kulüp yönetimlerinin ve Kamuoyunun önemli bir sorunu haline geldiği ve spor otoriterlerinin bu konuda kongreler, spor zirveleri, ekonomik forumlar gibi birçok platformda bir araya gelerek bu probleme çözüm arayışı içerisinde oldukları görülmektedir. Bu platformlarda profesyonel futbol Kulüplerinin her türlü altyapıya, tesise ve insan kaynağına sahip olmasına rağmen sportif ve finansal anlamda neden başarılı olamadıkları sorgulanmaktadır. Avrupa’da birçok futbol kulübü, futbol ekonomisinden büyük paylar alır ve karlar sağlarken, Türkiye’de futbol kulüplerinin yüksek miktarlarda borçları bulunması ve zarar etmesi tüm paydaşların dikkatini çekmektedir. Futbol kulüplerinin önemli finansal sorunlarının olduğu ve özellikle de son yıllarda borçların çok arttığı, borçların kulübün aktiflerini geçerek, negatif öz sermaye oluşturduğu, kulüplerin finansal yapılarının acilen kontrol altına alınması gerektiği ve bunu başarmak için ise giderler kısılırken, yeni finansal kaynakların bulunması gerektiği değerlendirilmektedir. Örgüt yönetimleri, örgütün fiziksel, finansal ve insan kaynaklarını etkin ve verimli kullanılmasından, örgütün başarısından veya başarısızlıklarından sorumlu organlar olarak görülmektedir. Bu anlamda kulüplerin finansal başarısızlıklarının nedeninin araştırılmasında ilk bakışta kulüp yönetimleri sorgulanmaktadır. Profesyonel futbol kulüplerinin sportif ve finansal başarısızlıklarının genel sorumlusu taraftarların “yönetim istifa” sloganlarıyla da anlaşılacağı gibi yöneticilerden veya yöneticilerin yönetimsel hatalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Taraftar grupları kulüp yönetimleri üzerinde baskı unsuru oluşturarak kulüp yönetimlerine karşı olumsuz tepkilerini ifade edebilmektedir. Profesyonel futbol kulüpleri yönetiminde yöneticilerin yasal bir sorumluluğunun bulunmaması, yöneticilerin popüler olma veya taraftar grubuna sempatik görünme uğruna gereksiz ya da yüksek harcamalar yapması başlıca sportif ve finansal başarısızlıklara yol açan etkenler olarak bilinmektedir. Kulüpler yasası ile bu durum düzeltilerek “Kulüp Başkanı ve yönetim kurulu üyeleri kendi dönemlerinde yapılan borçlanmadan dolayı, kulüple birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu tutulmuşlardır.” Kulüpler çok paydaşı olan bir örgütlenme yapısında kurulmuşlardır. Kulüplerin paydaşları; kulüp çalışanları, sporcular, taraftarlar, kurumlar, işletmeler, medya kuruluşları, kulüplerden fayda sağlayan üçüncü kişiler ve nihayetinde devlettir. Kulüp yöneticilerinin bu paydaşlara karşı yükümlülüklerinin neler olduğu, paydaşların çıkarlarının nasıl dengelenmesi gerektiği, tüm bu paydaşların organizasyona olumlu etki sağlaması için hangi stratejilere yönelmesi paydaş teorisinde de vurgulanmaktadır. Paydaşların menfaatlerini korumaya yönelik ortaya çıkan yönetim yaklaşımları kurumsallaşma ve kurumsal yönetim ilkeleridir. Bu şekilde kulüpler kişisel menfaatler yerine paydaşların menfaatleri üzerine yoğunlaşarak profesyonel bir yönetim anlayışına kavuşabilir. Avrupa’da Türk futbolunun ilk üç büyük kulübü Avrupa futbol kulüpleri borç sıralamasında ilk 20’nin içerisinde yer almaktadır. Profesyonel futbol kulüpleri, her sene futbolcu transferleri yaparak, başarılı olmak için yatırım yapmaktadır. Ancak yapılan bu yatırımların dönüşünün veya karlılık sağlayacağının bir garantisi bulunmamaktadır. Eğer sezon sonunda kulüp harcadığından daha fazla gelir sağlayamazsa o sezonu zararla kapatmak zorunda kalmaktadır. Bu duruma bir de beklenmedik durumlar olan sakatlık, kur artışı vb. durumlar, eklenirse kulüp borcunun giderek arttığı görülmektedir. Bu durum kulüp yönetimlerinin tek başına üstesinden geleceği bir durum olarak görülmemektedir. Bu anlamda Avrupa’da bu durumun farkındalığının oluştuğu ve bazı düzenlemelerle kulüplerin borçlanmalarını engellemek ve sürdürülebilirliklerini sağlamaları için bazı düzenlemeler yapılmaktadır. UEFA aldığı kararla Finansal Fair Play uygulaması ile kulüplerin gelir-gider dengesini sağlaması için yasal bir zorunluluk getirmiştir. Türkiye’de kurumsallaşma ve kurumsal yönetim kapsamında Sermaye Piyasa Kurulu (SPK) 2003’de kurumsal yönetim ilkelerini yayımlamış ve 2005’de bu ilkeleri yeniden düzenlemiştir. SPK 2004 yılındaki kararıyla da işletmelerin yönetimlerine şeffaflık, sorumluluk ve hesap verebilirlik yolunu açabilmek için şirketlerin yıllık raporlarında ve internet sitelerinde, Kurumsal Yönetim İlkeleri Uyum Beyanlarına ve Kurumsal Yönetim Uyum Raporu’na yer verme zorunluluğu getirilmiştir. Profesyonel futbol kulüpleri Dernekler Kanununa göre kurulan ve Türkiye Futbol Federasyonu tarafından tescil edilen yapılanmalardır. Ancak futbol kulüpleri ekonomilerini büyütmek, kazançlarını arttırmak ve ekonomik sürdürülebilirliğini sağlamak için şirketleşme yoluna gitmektedir. Günümüzde şirketleşme yoluna giden ve ticari faaliyetler gösteren kulüplerin sayılarında artış görülmektedir. Şirketleşme Türkiye’de de, dünyada da giderek yaygınlaşmaktadır. Her geçen gün dünyada ve Türkiye’de futbol kulüpleri, futbol endüstrisinden daha fazla pay almak, taraftar kitlesini genişletmek, sportif başarı sağlamak, altyapısını güçlendirmek, spor çevrelerinde itibarını arttırmak ve uluslararası hayran potansiyeli elde etmek gibi nedenlerden dolayı şirketleşme eğilimi göstermektedir. Şirketleşen kulüplerden bazıları paydaşlarıyla riskleri paylaşmak ve büyüyebilmek için İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem görmektedir. Futbol kulüpleri Türkiye’de dernek statüsünde olduğundan birçok vergilerden muaf tutulmaktadır. Dernek olmanın avantajlardan yaralanmaya devam edebilmek için kulüplerin hem şirketleşme yoluna gitmesi hem de dernekler statüsünde faaliyetlerine devam etmeleri gerekmektedir. Futbol kulüpleri sürdürülebilirliğini sağlayabilmek için şirketleşerek halka açılma yoluna da gitmektedir. Kulüpler sahip olduğu sportif imkânları geliştirmek, dünyaca ünlü ve kariyerli oyuncuları transfer edebilmek için ekonomik olarak güçlü olmaları gerekmektedir. Kulüplerin gelirlerini arttırması da sportif başarısına etki etmektedir. Kulüpler gelirlerini artırabilmek için yönetimde yeni yaklaşıma, yapısal olarak değişime gitmektedirler. Dernek statüsünde olan, kâr amacı gütmeden kurulan kulüpler, varlıklarını devam ettirebilmeleri için günümüzde sponsorlar ve reklam gelirlerine tutunmaktadırlar. Ancak sponsorların kulüpten desteklerini çektiklerinde küme düşerek varlıklarını kaybetmektedirler. Bu durum da kulüplerin, kar amacı güden şirketler gibi şirketleşme yoluna gitmelerine sebep olmaktadır. Kulüpler ancak şirketleşerek profesyonel yöneticiler aracılığıyla kulübün gelirlerini arttırılabilmektedir. Rekabetin hızla arttığı futbol sektöründe kulüplerin varlığını sürdürebilme, finansal başarıyı yakalayabilme, uluslararası alanda mücadele etme ve kulüp gelir kaynaklarını arttırma amaçları, futbol kulüplerini şirketleşmeye ve kurumsallaşmaya itmektedir. Kulüpler kurumsallaşma ilkelerinin uygulanması ile kulübün hedefleri ile uyumlu organizasyon yapısının belirlenmesi, açık, net ve anlaşılır iş tanımlarının ve işletme yönetmeliklerinin yapılması, kulüp çalışanlarının yetki ve sorumlulukları belirlenerek profesyonel bir yönetim sistemine geçiş yapılması öngörülmektedir. Kurum kavramını, sosyolojik açıdan toplumda organize olmuş, kabul görmüş yerleşik hale gelmiş, belirli düzeni kuralları ve prosedürleri olan yapıları ifade etmektedir. Kurumsallaşma kavramını ise örgüt üzerinde kurumsal beklenti, baskı ve inançları, örgüt çevresi ve devletin yönlendirmesi olarak tanımlanmaktadır. Literatürde kurumsallaşma ilkelerinin yöneticiler tarafından bilindiğine, benimsendiğine ve uygulandığına dair bulgular ve açıklamalar yer almaktadır. Ancak bu kavramların uygulandığının, sözde değil gerçekte de varlığının tespit edilmesine yönelik denetimlerinin ve gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, kurumsallaşma, kurumsal yönetim ve finansal sürdürülebilirliğinin standartlarının belirlenerek, iyi bir denetim sisteminin kurulmasının gerekliliği vurgulanmıştır. Kurumsallaşma yaklaşımında aynı alanda faaliyet gösteren örgütlerin faaliyet gösterdikleri çevrede, benzer örgütlerin, çevrenin, toplumun ve devletin yönlendirmeleriyle birbirlerine yapısal ve işleyiş bakımından benzeme (eşbiçimsellik ya da izoformizm) eğilimi gösterecekleri düşünülmektedir. Kurumsallık teorilerinin temel unsurlarından biri de, izoformizm (eşbiçimcilik)’dir. Bu kavram kurumsal kuramın temel inceleme alanı olarak öne çıkmaktadır. Örgütler zamanla birbirine benzeme eğilimi gösterirler. Kurumsal Kuram’a göre bu durum, eşbiçimsellik (izoformizm) olarak tanımlanmıştır. İzoformizm ile örgütlerin zamanla birbirlerine benzeyecekleri, çevre faaliyetlerine göre yapısal değişim gerçekleştirecekleri, değişen çevreye adaptasyon sağlayacakları değerlendirilmektedir. Çevreye benzeme eğiliminin rekabetten, çevrede meşruiyet kazanma isteğinden, çevre baskısından veya kendiliğinden gerçekleşebileceği düşünülmektedir. Örgütsel uyum ile varlıklarını sürdürebilmeleri ve etkin üretim yapabilmeleri meşruiyete bağlıdır. Bu sebepten kurumsallaşma yaklaşımında da belirtildiği gibi aynı alanda faaliyet gösteren örgütlerin faaliyet gösterdikleri çevrede, benzer örgütlerin, çevrenin, toplumun ve devletin yönlendirmeleriyle birbirlerine yapısal ve işleyiş bakımından benzeme (eşbiçimsellik ya da izoformizm) eğilimi gösterecekleri öngörülmektedir. Buna göre, kulüplerin sürdürülebilirliğini sağlayabilmeleri için yalnızca etkili ve verimli faaliyet göstermeleri yeterli olmamaktadır, aynı zamanda kurumsal çevrede kabul görmeleri gerekmektedir. Kurumsal kurama göre örgütler amaçlarına ulaşmak için teknik gerekliliklerinin yanı sıra faaliyet gerçekleştirdikleri alanda da kabul görmelerine yardımcı olacak düzenlemeler, uygulamalar ve faaliyetler gerçekleştirirler. Buda örgütün zaman içerisinde çevre örgütleriyle birlikte uyumlu olma çabaları sonucunda örgütlerin faaliyetlerinde birbirine benzemelerine yol açmaktadır. Spor kulüplerinin mevcut mali durumlarına bakılarak, profesyonel kulüp yöneticilerinin söylemleri ve faaliyetleri mercek altına alındığında, Avrupa’da mücadele eden başarılı kulüpler ile kendi kulüplerini karşılaştırarak değerlendirmelerde bulundukları görülmektedir. O kulüplerin başarılı olmalarında ve ekonomik karlılık içinde bulunmalarında yönetim faaliyetler ve yeteneklerinin örnek alınması gerektiği değerlendirilmektedir. Yöneticilerin kendi kulüplerinin de, o kulüpler gibi olabilme arzusu yaşadıkları ve o kulüplere benzeme eğilimleri gösterdikleri kulüp yöneticilerinin yaptığı açıklamalardan anlaşılmaktadır. Futbolun, spor endüstrisine ve ekonomiye katkıları bulunmaktadır. Bu da sporun paydaşlarına, üçüncü kişilere ve devlete fayda sağlamaktadır. Futbol ekonomik bir sektördür. Futbol organizasyonu istihdam yaratmakta, futbol sektörün topluma, devlete ve bu organizasyondan geçimini sağlayan üçüncü kişilere ekonomik yararları olmaktadır. Bu sebepten kulüplerin zarar etmesi, kapanması toplumsal ve ekonomik bazı olumsuz sonuçlara yol açabileceğinden denetlenmesi önem arz etmektedir. Sporun piyasalarda oluşan mikro ekonomik etkileri, üretim-tüketim ve gelir-dağılım etkileri olurken, makro anlamda ekonomik etkileri sporun milli gelire, dış ticarete ve istihdama etkileri olabilmektedir. Devlet ve federasyon tarafından yapılacak yasal düzenlemelerle kulüplerin gelirlerinden fazla gider yapamamaları, altyapıdan oyuncu yetiştirerek transfer giderlerini azaltmaları yönünde bazı yasal düzenlemeler yapılabileceği öngörülmektedir. Günümüzde profesyonel futbol kulüplerinin sportif başarısının yanı sıra, finansal başarı da kazanması, kulübün iç ve dış paydaşları tarafından istenen ve beklenen bir olgu haline gelmektedir. Kulüplerin finansal ve yönetimsel sürdürülebilirliğini artırmak, performanslarını geliştirilebilecek kazanımlar elde etmek kulüplerin yönetim amacı haline gelmiştir. Bu makale ile profesyonel futbol kulüpleri yönetiminde yer alan yöneticilerin kurumsallaşma yönetim uygulama algıları ile kulübün firma performansı arasındaki ilişki durumunu belirlemek amaçlanmıştır. Bu amaçla kulüplerin eksik yönetim yaklaşımlarını belirleyerek, kulüpler, federasyon ve devlet tarafından gerekli düzenlemelerin yapılmasını, spor kulüplerinin borçlarını ödeyecek duruma gelmesini, sportif ve finansal anlamda daha başarılı olacakları düşünülmektedir. Bu şekilde spor endüstrisinden fayda sağlayan paydaşların ekonomisine ve sürdürülebilirliğine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. Günümüzde profesyonel futbol kulüplerinin sportif başarısının yanı sıra, finansal başarı da kazanması, kulübün iç ve dış paydaşları tarafından istenen ve beklenen bir durum haline gelmekle birlikte kulüplerin finansal ve yönetimsel sürdürülebilirliğini artırması, firma performanslarını geliştirilebilecek kazanımlar elde etmesi kulüplerin yönetim amacıdır. Yapılan bir araştırmada kulüplerinin futbolda gösterdikleri sportif başarılarının ilgili spor şirketlerinin finansal tabloları üzerinde olumlu etkiye sahip olduğu ve finansal performanslarını arttırdığını göstermektedir. Kurumsallaşma ile kulüplerden, yönetimin profesyonelleştiği, yürütülen faaliyetler ile ilgili kuralların ve talimatların hiyerarşik bir yapı içerisinde belirlendiği, iş akışının ve görev tanımlarının yapıldığı, arzulanan örgüt kültürünün oluşturulduğu, yönetim sürecinde alınan kararların ve yaptırımların tutarlılıkla uygulandığı, yönetimin kulübün mali durumundan sorumlu tutularak kulübün zarara uğratılmasının engellendiği, kulübün kendisine ve paydaşlarına ekonomik faydalar sağladığı bir yönetim biçimi beklenmektedir. Bunun sağlanması devletin, federasyonun, kulüpler birliğinin kamuoyunun ve spor çevrelerinin ortak akıl ile bir araya gelerek yasal düzenlemeler ve akılcı kararlar alarak uygulamaya koyması gerektiği değerlendirilmektedir. Alınan kararların yapılan yasal düzenlemelerin uygulandığı da denetlenmelidir. ADANA’DAKİ FUTBOL KULÜPLERİNİN DURUMU: Profesyonel futbolda maliyetler çok yükseldi. 2.ligde şampiyonluğa oynamak 150 milyondan başlar. Önce hedef belirlenmeli ona göre yola çıkılmalı. Bütçeye göre hedef konulmalı. Ekonomik yönden güçlü sponsorlar olmalı. Belediyeler ve meslek odaları da elini taşın altına koymalıdır. Öncelikle spor kulüpleri aile şirketi olmak yapısından kurtulmalı ve borsaya açılmalıdır. Futbol çok pahalı bir oyun oldu. Güçlü sponsorlar bulunmalıdır. Ne yazık ki makalemizde belirttiğimiz açıklamalar Adana’da faaliyet gösteren futbol kulüpleri tarafından dikkate alınmadığından bugün mali yönden iflas etmiş bulunmaktadırlar. Bu nedenle gerekli motivasyon sağlanamadığından, takım oyununa da etki ettiğinden averaj takımı olmuş bulunmaktadırlar. Henüz liglerin başında bulunmaktayız ama puan silinme cezaları ile Adanaspor A.Ş. ve Adana Demirspor A.Ş.’nin bir alt lige düşmesi kesinleşmiş gibidir. Zaten maddi imkansızlıklar nedeniyle maçlara çıkamayacaklarını da düşünürsek otomatik olarak Futbol Federasyonu tarafından bir alt lige düşürüleceklerdir. Adana Demirspor A.Ş. ve Adanaspor A.Ş. şahıslara ait olduğundan ve yüklü miktarda borçları bulunduğundan bu kulüpler için boşa para harcamanın ve borç altına girmenin kimseye faydası bulunmamaktadır. Elimizde bir tek 01 Adana Futbol Kulüp kalmış bulunmaktadır. Mülki İdare Yöneticilerimiz ve Belediye Başkanlarımızın öncülüğünde yeniden yapılanma ve organizasyon yapılırsa bir umut 01 Adana Futbol Kulüp Adana’nın tek profesyonel kulübü olarak faaliyetine devam edebilir. Bundan sonrası kulüp yöneticileri ile şehrin mülki idare yöneticileri ve belediye başkanlarına kalmıştır. Adana Demirspor ve Adanaspor taraftarları her iki kulübün taraftarlar derneğine devredilmesini istediklerini basından izlemekteyiz. Her iki kulübün yöneticilerine olan borçları dışında Vergi Dairesine, Sosyal Güvenlik Kurumuna, Sporculara, Çalışanlara ve tedarikçilerine ne kadar borcunun olduğu kamuoyu tarafından bilinmemektedir. Taraftarlar Dernekleri kulüpleri devir aldıklarında hangi bütçe ile kulüplerin faaliyetlerini devam ettirebileceklerini iyi hesaplamaları gerekir. Bu işin altından kalkmak o kadar kolay değildir. En iyisi Bölgesel Amatör Ligde bulunan iki kulübün yönetimini devir alıp Yeni Adana Demirspor ve Yeni Adanaspor olarak isim değişikliği ile kulüplere olan sevgilerini ve ilgilerini devam ettirerek iyi bir planlama ile başarıya ulaşabilirler. Sonunda da süper lige kadar terfi edebilirler.